انواع انبار

در تعریفی ساده می­توان گفت انبار، ساختمان یا محوطه ­ای است که با بهره برداری از یک سیستم صحیح طبقه بندی و تنظیم، به منظور نگهداری و محافظت از مواد اولیه، محصولات نیم ساخته، کالاها و اجناس تولیدی، قطعات یدکی دستگاه­ها و ماشین آلات و انواع فراورده­های مختلف در صنعت مورد استفاده قرار می­گیرد. همچنین انبارها به عنوان نقاط و تاسیساتی جهت نگهداری موقت اقلام و کالاهای خریده شده و و توزیع آن­ها در سیستم­ های توزیع، مورد استفاده قرار می­گیرند.

انبار داری و توزیع کالا عبارت است از محل یا فضایی که اقلام مورد استفاده بر اساس سیستم طبقه بندی صحیح و به شکلی مناسب نگهداری می­شوند و قطعه ­ی مهمی از زنجیره تامین سازمان­ها می­باشد. انبار داری علاوه بر ذخیره کالاها، در مدیریت کارآمد اجناس تا تحویل سفارش به مشتری نیز تاثیر گذار است. ساخت و اجاره انبار برخلاف چیزی که اغلب مردم فکر می­کنند، به هیچ عنوان فرایند ساده و راحتی نیست بلکه اندازه و شیوه ساخت انبار و نوع کالاهایی که قصد ذخیره کردن آن را دارید، باید مورد توجه قرار گیرند. بنابراین پیش از اجاره انبار باید در خصوص نیازهای انبار داری و اهداف تجاری کار خود و شرایط مختلف انبار اطلاعات کافی کسب کنید. در این مقاله به بررسی انواع انبار داری و نکات مربوط به آن پردازیم تا با کسب اطلاعات کامل­تر، نسبت به ساخت، اجاره یا استفاده از انبار اقدام نمایید.

تقسیم بندی انبارها

انواع انبارها را می­توان بر اساس موارد زیر به انواع گوناگونی طبقه بندی کرد:

• نوع کالاهای نگهداری شده در داخل آن
• چگونگی و ماهیت عملکرد انبار
• ساختمان انبار

دسته بندی انبارها بر اساس نوع کالاهای نگهداری شده در آن

از انبار جهت نگهداری و ذخیره کردن اجناس گوناگونی استفاده می­شود. بر این اساس انواع انبارها عبارتند از:

• انبار کالاهای معمولی: برای اجناسی که به شرایط و تجهیزات خاصی جهت مراقبت نیاز ندارند از این نوع انبار استفاده می­شود.
• انبار مواد قابل اشتعال یا انفجار: موادی که قابلیت اشتعال دارند، بسیار خطرناک بوده و باید در انبارهایی به دور از اماکن عمومی و ساختمان­های مسکونی نگهداری شوند. دیواره و کف این انبارها به گونه­ای طراحی شده که حداکثر مقاومت را در برابر آتش گرفتن داشته باشد و در صورت بروز هرگونه انفجار، از انتشار آتش به فضای بیرون جلوگیری می­کند. همچنین تهویه هوا نیز به خوبی در این نوع انبار فراهم شده تا احتمال هرگونه انفجار به حداقل برسد.
• انبار کالاهای فاسد شدنی: این نوع انبار بیشتر برای نگهداری مواد خوراکی و دارویی مورد استفاده قرار می­گیرد و درجه حرارت و طراحی بخش­های مختلف آن به گونه­ای است که از فاسد شدن سریع غذا جلوگیری می­کند.
• انبار مواد شیمیایی: مواد شیمیایی ممکن است برای سلامت انسان بسیار مضر باشند و به سایر کالاها نیز آسیب وارد کنند. بنابراین باید جدای از سایر کالاها نگه داشته شوند و شیوه خاصی نیز برای نگهداری آن­ها به کار رود.
• انبار مواد فله­ای (سیلو): سیلوها انبارهای مخصوصی هستند که برای محافظت از مواد فله­ ای به کار می­روند و از خراب شدن یا فاسد شدن این مواد جلوگیری می­کنند. به کمک وسایلی مانند نقاله، موتور پمپ و لوله­ های فولادی می­توان این مواد را در سیلو ها حمل و نقل نمود.

دسته بندی انبارها بر اساس شکل ساختمان

انبارها را می­توان بر حسب شکل سازه، اسکلت و طراحی آن­ها به سه دسته تقسیم بندی کرد:

انبارهای پوشیده و محصور

این نوع انبار به شکلی کاملا پوشیده و محصور طراحی شده است. اطراف آن دیوار کشی بوده و سقف آن نیز متناسب با نیاز انبار، از سوله ­های فلزی با ارتفاع بلند طراحی شده که از انبار در برابر باران و نور خورشید و گرد و غبار به خوبی مراقبت می­کند. انبارهای پوشیده معمولا دارای درب­های بزرگی هستند که ماشین رو بوده و انواع کامیون­ ها و وانت­ها می­توانند جهت بارگیری یا باربر داری از طریق آن وارد انبار شوند. در قسمتی از انبار اتاقک کوچکی با عنوان دفتر انبار تعبیه شده که پرسنل انبار می­توانند از طریق آن به راحتی و به شکل مستقیم با مراجعین ارتباط برقرار کنند و یا به داخل انبار دسترسی داشته باشند. جهت ممانعت از ورود افراد بیگانه در این دفتر دیواره کوتاهی مانند اوپن آشپزخانه طراحی شده که درخواست کنندگان و مشتری­ ها در آن­جا تجمع خواهند کرد و مکان مناسبی جهت انتظار مراجعین می­باشد.

انبارهای سرپوشیده یا هانگارد

این نوع انبار به صورت سوله فلزی دارای سقف ساخته می­شود که فاقد دیواره در اطراف آن است. بدین ترتیب از کالاها تنها در برابر بارش باران و نور خورشید محافظت می­کند و دسترسی به اجناس نیز بسیار ساده و راحت خواهد بود.

انبارهای روباز یا محوطه

این نوع انبار بدون هیچ گونه دیواره یا سقف می­باشند و معمولا برای نگهداری ماشین آلات یا موادی که نسبت به عوامل مخرب محیطی مقاوم هستند، مورد استفاده قرار می­گیرد. برای محافظت از آن می­توان از سیم خاردار، فنس و دیوارهای میخ کوبی شده استفاده نمود. ضمن این که برای جلوگیری از تجمع آب باران، کف آن دارای شیب ملایمی می­باشد.

دسته بندی انبارها بر اساس نوع و نام کالاها

طبیعتا همه انواع کالاها را نمی­توان در یک انبار ذخیره کرد، بلکه آن­ها را بر اساس نام کالا و موجودی کالا در انبار می­توان به انواع زیر طبقه بندی کرد:

انبار مواد اولیه

مواد اولیه مورد مصرف در خط تولید را می­توان در این انبار نگهداری و ذخیره کرد. می­توان این انبار را بر اساس مشخصات فیزیکی و شیمیایی محصولات موجود در آن، نام گذاری کرد و اسامی همچون انبار مواد بسته بندی، انبار سموم، انبار مواد شیمیایی و انبار مواد کمکی به آن داد. یا این که می­توان نام گذاری آن را بر حسب کالاهای موجود در آن انجام داد مانند انبار چوب یا انبار گندم. اما معمولا نام انبار مواد نامی است که عمده افراد به این انبار اطلاق می­کنند.

انبار کالاهای نیمه ساخته

معمولا در مجاورت یا نزدیکی خط تولید کارگاهی، انباری تعبیه می­شود که کالاهایی که یک یا چند مرحله از عملیات تولید را گذرانده و نیاز به تکمیل پروسه­ های بعدی عملیات دارند را در آن جا ذخیره می­کنند. این کالاها که با نام کالاهای نیمه ساخته یا در جریان تولید نامیده می­شوند، معمولا تنها برای مدت اندکی در این انبار ذخیره می­شوند و دوباره به خط تولید برگشته تا فرایند های تولید آن­ها تکمیل شود. ضمن این که برای نام گذاری این نوع انبار می­توان از فرایند خط تولید در هر مرحله استفاده کرد، مانند انبار کالای مرحله مقدماتی، انبار مرحله برش کاری و انبار مرحله خم کاری.

انبار کالای ساخته شده (محصول)

محصولات نهایی تولید شده در یک واحد تولیدی که برای عرضه به بازار آماده هستند یا کالاهای خریداری شده توسط یک شرکت بازرگانی که آماده فروش هستند را در این نوع انبار ذخیره می­کنند. برای نام گذاری این انبار هم چنانچه محصولات مختلف در آن ذخیره شده باشد، به آن انبار محصول یا انبار کالا گفته می­شود. اما اگر تنها یک نوع کالا در داخل انبار ذخیره شده باشد، می­توان از نام همان کالا برای نام گذاری انبار استفاده نمود، مانند انبار مایکروویو یا انبار فرش.

انبار قطعات یدکی

نوع دیگری از انبار نیز وجود دارد که برای ذخیره و نگهداری انواع قطعات، ماشین آلات و ابزارهای فنی و یدکی مورد استفاده قرار می­گیرد؛ این نوع انبار، با نام انبار قطعات و لوازم یدکی یا انبار فنی نامیده می­شود و خود انواع مختلفی دارد، شامل:

• انبار ابزارآلات
• انبارقطعات و لوازم یدکی ماشین آلات
• انبار ملزومات تولیدی
• انبار ملزومات عمومی
• انبارقطعات و لوازم یدکی وسایل نقلیه

انبار کانتین (مواد غذایی)

انبار کانتین عمدتا در رستوران­ها یا برخی فروشگاه­ها و شرکت­ها جهت نگهداری از مواد غذایی مورد استفاده قرار می­گیرد. طراحی آن به گونه­ای است که تهویه هوا به خوبی انجام شده و موارد بهداشتی نیز کاملا در آن رعایت می­شود. ضمن این که در طراحی کف و دیواره آن از سنگ یا سرامیک استفاده می­شود که قابل شستشو بوده و جلوی نفوذ حشرات و جانوران موذی را نیز می­گیرد. برای ذخیره غذا نیز معمولا از یخچال یا سرد خانه در داخل آن استفاده می­شود.

دسته بندی انبارها بر اساس خاصیت اجناس

کالاهای مختلف ممکن است از خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به­­ فردی برخوردار باشند که باید آن­ها را به شکل جداگانه در انبار ذخیره کرد. بر این اساس انبارها را می­توان به انواع زیر طبقه بندی کرد:

انبار مواد قابل اشتعال

مواد محترقه و قابل اشتعال مانند بشکه ­های نفت، بنزین و کپسول­های گاز جزء خطرناک­ترین مواد شناخته می­شوند که باید در جایی دور از ساختمان­های اداری و مسکونی و اماکن عمومی، در جایی بیرون از شهر نگهداری شوند. انباری که برای ذخیره این مواد استفاده می­شود، باید از گردش هوای مطلوب برخوردار بوده و دارای استانداردهای لازم باشد تا از انفجار و آتش سوزی جلوگیری کند یا درصورت انفجار، از انتشار آن به فضای بیرون ممانعت کند.

انبار مواد فله ­ای

سیلو ها نوع خاصی از انبار هستند که می­توان مواد فله­ ای که نیاز به مراقبت دارند را بدون بسته بندی، در آن ذخیره کرد. معمولا برخی مواد غذایی مانند دانه­ های روغنی، سویا یا تخم پنبه که نیاز به شرایط ویژه و درجه حرارت مخصوص دارند را می­توان در این سوله ­ها ذخیره کرد. همچنین موادی همچون آرد، گندم، جو، آهک و گچ را که نیاز کم­تری به مراقبت دارند را می­توان روی هم ریخته و در انبارهای سرپوشیده (هانگارد) ذخیره کرد.

در خصوص سیلو ها نیز دقت داشته باشید که ساختار هایی به صورت ایستاده یا خوابیده هستند که از جنس­ های سیمانی، بتونی یا فلزی طراحی می­شوند. این نوع از انبار برای ذخیره مواد فله­ ای کاربرد دارد و طول عمر آن مواد را بسیار افزایش خواهد داد.

انبار مواد فاسد شدنی

این نوع از انبار دارای تجهیزات حرارتی و برودتی خاصی می­باشد که می­تواند درجه حرارت ­های خاصی را برای کالاهای درون خود فراهم کند. در نتیجه کالاها و اجناس فاسد شدنی که نیاز به شرایط خاصی جهت نگهداری دارند را می­توان در آن ذخیره نمود. موادی همچون میوه جات و سبزیجات، داروها و مواد غذایی را باید در سرد خانه­ های مخصوص نگهداری کرد تا در طولانی مدت، خواص خود را از دست ندهند. همچنین برخی مواد غذایی فاسد شونده مانند انواع گوشت، تخم مرغ، ماهی، کمپوت، کنسرو، کره، میوه و سبزی باید در درجه برودت خاص نگهداری شوند تا طول عمرشان افزایش یابد. در مورد هر یک از این مواد باید محیطی ویژه با شرایطی خاص فراهم شود تا از فاسد شدن آن ماده جلوگیری شود. محیط­هایی مانند سرد خانه­ های ثابت یا متحرک، یخچال­ ها، فریزر ها و مواردی از این قبیل جزء انبارهای مواد فاسد شدنی شناخته می­شوند.

دسته بندی انبارها بر اساس موقعیت مکانی و عملیاتی

نوع دیگری از دسته بندی انبارها، طبقه بندی بر اساس جایگاه استقرار و نوع فعالیت و ماهیت آن است. بر این اساس می­توان انبارها را به موارد زیر طبقه بندی کرد:

انبارهای عمومی

انبارهای عمومی را می­توان برای ذخیره تمام انواع کالاها در ابعاد مختلف و برای مدت زمان دلخواه مورد استفاده قرار داد. البته برخی از کالاها دارای شرایط خاصی بوده و بر طبق مقررات و آئین نامه مصوب دولت، قوانین گوناگونی در مورد این کالاها اعمال شده است.

انبارهای گمرک و ترانزیت

در مبادی ورودی و خروجی کالاها همچون راه­های ترانزیتی هوایی (فرودگاه)، دریایی (بنادر) و زمینی (مرز بین دو کشور و گمرکات) از این نوع انبار جهت ذخیره کالاها استفاده می­شود. معمولا اقلام صادراتی و وارداتی را در این انبار ذخیره می­کنند و نوع آن نیز می­تواند به شکل روباز، سرپوشیده یا تماما محصور باشد. افرادی که کالاهایی را در این انبار ذخیره می­کنند موظفند در مدت زمان تعیین شده، نسبت به دریافت آن اقدام کنند در غیر این صورت، آن کالا به انبارهای متروکه منتقل خواهد شد.

انبارهای متروکه

مطابق آیین نامه اجرای قانون تعرفه گمرکات، چنانچه صاحبان کالاهای موجود در انبار گمرکات، در مدت زمان مقرر برای دریافت کالاهای خود مراجعه نکنند و مدت ترخیص آن­ها در انبار سپری شده باشد، آن کالاها متروکه محسوب شده و به انبار کالاهای متروکه منتقل می­شوند. در نهایت نیز طبق مقررات مربوطه با آن کالا برخورد خواهد شد.

انبارهای دپو یا مخزن

انبار دپو یا مخزن پلی است میان تولید کننده و مصرف کننده و به مجموعه چند انبار بزرگ کنار هم اطلاق می­شود. انبار دپو عمدتا در کنار بازار جهت تدارک کالاهای مختلف آن تاسیس می­شود و اجناس آن بازار را تامین می­کند.

اگر بخواهیم در مورد انبار دپو اطلاعات بیشتری ارائه کنیم، می­توان گفت که دپو در واقع انباری است جهت نگهداری موقت محصولات در آن. سپس این اقلام پس از مدتی ذخیره، به همان شکل اولیه خود برای عملیات دسته بندی، واحد بندی، کانتینر بندی، بار بندی یا سایر فرایند های مشابه فرستاده می­شود و در نهایت نیز وارد بازار شده تا به مصرف کننده نهایی عرضه شود. انبارهای دپو معمولا توسط سازمان­ها جهت کاهش هزینه­های توزیع و حمل و نقل ایجاد می­شوند و برای فرایند هایی مانند دسته بندی، کانتینر بندی و واحد بندی مورد استفاده قرار می­گیرد. این مخزن ­ها باعث انعطاف بیشتر در امر توزیع کالاها شده و برای سازمان­ها بسیار مفید هستند زیرا می­توانند تا حدود زیادی کالاهای خود را به شکل فله­ ای یا در بسته بندی اولیه به بازارهای مصرف عرضه کنند.

نحوه نگهداری کالا در انبار

هر نوعی از انبار هدف، کاربرد و مسئولیت منحصربه ­فردی دارد، بنابراین شیوه نگهداری و چیدمان کالاها در آن نیز خاص همان انبار است و باید به شکلی دقیق انجام شود. طبقه بندی و چیدمان کالاها در انبار فرایند بسیار مهمی است و باید به شکلی منظم و حساب شده انجام شود. در این خصوص باید به چند نکته دقت داشت:

• در تمامی انبارها لازم است چیدمان اقلام به گونه­ای باشد که کالاهای بزرگ و سنگین در پایین و کالاهای سبک و کوچک نیز در طبقات بالا نگهداری شوند.
• در نگهداری هر نوع کالا باید به نکات مختلف مربوط به آن کالا دقت شود. برای مثال لوازم برقی باید به شیوه­ای چیده شوند که فشاری بر آن­ها وارد نشده و سیم آن­ها دچار مشکل نشود.
• برای نگهداری از درب و قطعات بدنه لازم است جهت جلوگیری از ایجاد خط و خش روی آن، لایه­ای محافظت کننده مابین آن­ها قرار داده شود.
• موادی که به شکل بسته بندی شده به انبار وارد می­شوند، باید به شیوه­ای داخل انبار ذخیره شوند که بسته بندی اولیه آن­ها تغییر نکند و به شکلی کاملا سالم به مشتری تحویل داده شوند.
• مواد قابل اشتعال یا موادی که احتمال خوردگی یا سوختگی در آن­ها وجود دارد، باید به شکلی محافظت شده نگهداری شوند و در نزدیکی سایر مواد ارزشمند یا کاغذ و مقوا نباشند.
• کالاهایی مانند برخی از قطعات خودرو که دارای روغن کاری هستند، باید به شیوه­ای نگهداری شوند که از نفوذ گرد و غبار بر روی آن­ها جلوگیری شود.
• جهت جلوگیری از ایجاد هرگونه مشکل در شناسایی اقلام، باید تمامی کالاهایی که به انبار وارد می­شوند دارای نام، کد و شماره سریال مخصوص باشند. این نشانی­ها به همراه قفسه مربوط به کالا، باید در برنامه کامپیوتری ذخیره شوند تا شناسایی آن­ها به سرعت انجام شود.
• اقلام موجود در انبار نباید در کف انبار ذخیره شوند و لازم است در فضاهایی همچون قفسه قرار داده شوند.

سخن پایانی

انبارها را از جهات مختلف می­توان مورد بررسی قرار داد و به شیوه­های مختلف طبقه بندی کرد. هر یک از این انبارها ویژگی ­های مخصوصی دارند و برای نگهداری مواد مختلف با شرایط محیطی مناسب مورد استفاده قرار می­گیرند. انبارها را می­توان بر اساس نوع کالاهای نگهداری شده در آن، شکل ساختمان، نوع و نام کالاها، خاصیت اجناس، موقعیت مکانی و عملیاتی طبقه بندی کرد که در مورد هر یک از آن­ها توضیحاتی ارائه دادیم. با بررسی هریک از خواص این انبارها می­توان بهترین نوع انبار جهت کارهای مختلف را انتخاب کرد.